İLETİŞİMİ OLUMSUZ ETKİLEYEN ETMENLER
İletişimi olumsuz etkileyen etmenlerin başında ekolali gelmektedir. Ekolali cevap verme yeteneğini zayıf veya yetersiz olmasından kaynaklı olarak yaşamış olduğu toplumsal ailesel doğum öncesi ve doğum sonrası travmatik durumlardan kaynaklanmaktadır.
Ekolali, bir kişinin duyduğu bir konuşmayı veya sesi taklit etmesi ya da tekrar etmesi durumudur. Genellikle çocuklarda, özellikle de gelişimsel bozuklukları olan bireylerde görülen bir davranıştır. Ekolali, iki ana türde ortaya çıkabilir:
1. Doğrudan Ekolali : Kişi, duyduğu ifadeyi tam olarak tekrar eder.
2. Dolaylı Ekolali : Kişi, duyduğu ifadeyi kendi bağlamında kullanarak değiştirir ya da yeniden ifade eder.
Ekolali, dil gelişimi sürecinde normal bir aşama olabileceği gibi, otizm spektrum bozukluğu gibi bazı durumlarda da belirti olarak kabul edilir.
Ekolaliyi etkileyen etmenler arasında şunlar bulunmaktadır:
1. Gelişimsel Bozukluklar: Otizm spektrum bozukluğu, Asperger sendromu ve diğer gelişimsel bozukluklar, ekolaliyi sıkça tetikleyebilir.
2. Duyusal İşleme Bozuklukları : Duyusal uyaranlara karşı aşırı hassasiyet ya da duyarsızlık, bireylerin iletişim kurma şekillerini etkileyebilir.
3. Dil Gelişimi : Özellikle dil gelişimi henüz tamamlanmamış çocuklarda, duyulan kelimeleri ve ifadeleri tekrar etme eğilimi sık görülür. Bu, öğrenme sürecinin bir parçası olabilir.
4. İletişim Becerileri : İletişim becerilerinde zorluk yaşayan bireyler, başkalarıyla etkileşimde bulunmak için ekolali kullanabilir.
5. Stres ve Kaygı : Stresli veya kaygılı durumlarda, bazı bireyler tanıdık sesleri veya ifadeleri tekrar etme yoluna gidebilir.
6. Taklit ve Öğrenme : Çocuklar genellikle çevrelerinden öğrenirler ve duydukları ifadeleri taklit ederek dil becerilerini geliştirmeye çalışırlar.
Bu etmenler, ekolalinin ortaya çıkmasında rol oynayabilir ve her birey için farklılık gösterebilir. Farklılıkların olmasının temel nedeni insanların kişisel gelişimi aile ortamı sosyal hayat ve akran iletişimi etkilidir.
Özel eğitimde ekolaliyi ortadan kaldırmak veya yönetmek için çeşitli yöntem, teknik, strateji ve materyaller kullanılabilir. İşte bazı öneriler:
Yöntemler ve Stratejiler:
1. Doğal Öğrenme Ortamları:
- Bireyin doğal ortamında iletişim fırsatları sunarak anlamlı etkileşimler sağlamak. Doğal ortamda olması gereken bütün materyaller bireyin anlayacağı algılayacağı seviyeye uygun olmalıdır
2. Modelleme :
- İstenilen iletişim biçimlerini modelleyerek, bireyin bu ifadeleri anlamasını ve kullanmasını kolaylaştırmak. Modellemede uygun yol yöntem teknik ve stratejiler çocuğun algı ve kapasitesine uygun olmalıdır.
3. Sosyal Hikayeler:
- Sosyal hikayeler kullanarak, uygun iletişim kurma yollarını öğretmek ve ekolalin yerine kullanılabilecek alternatif ifadeler sunmak. Sosyal hayatın içinde var olan günlük kullanım gereksinimi bulunan çalışmalara öncelik verilmelidir.
4. Alternatif İletişim Yöntemleri :
- Görsel destekler, resim kartları veya işaret dili gibi alternatif iletişim yöntemleri kullanarak, bireyin kendini ifade etmesine yardımcı olmak. Bu yöntemlerin kullanımında uygun ortam ve zemin hazırlanmalıdır.
5. Oyun Terapisi :
- Oyun yoluyla iletişim becerilerini geliştirmek ve sosyal etkileşimleri teşvik etmek. Oyun oynarken çocuğun kullanmasını istediğimiz ifadeleri algılayıp yapabilecek kapasitede ise kendisinin ifade etme becerisi üzerinde durulur. Yoksa uygun ifadeleri kullanmak için modelleme yöntemi kullanılmalıdır.
6. Güçlü Geri Bildirim :
- Doğru iletişim kurma girişimlerini ödüllendirmek ve olumlu pekiştirme ile desteklemek. Olumlu pekiştir işler uygun zamanlama diliminde unutulmadan muhakkak kullanılmalıdır.
Teknikler
1. Dil Gelişimi Programları:
- Bireye yönelik özelleştirilmiş dil gelişim programları uygulamak. Bu uygulamalar kullanılırken çocuğun hayatında var olan aile bireyleri ve sosyal hayatının içinde olan kişilerin bu duruma katkıda bulunmaları için yol yöntem ve teknikler paylaşılmalıdır.
2. Etkileşimli Okuma :
- Kitap okuma seansları sırasında etkileşimli sorular sorarak bireyin düşünme ve yanıt verme becerilerini geliştirmek. Burada düşünme ve yanıt verme becerilerini bireyin seviyesine uygun olarak gerektiğinde kelime kelime gerektiğinde cümle cümle gerektiğinde Metin Metin çalışmalar yapılarak kullanılmalıdır.
3. Takvim ve Günlük Kullanımı :
- Günlük aktiviteleri görsel olarak planlamak ve bireyin kendi ifadelerini oluşturmasına yardımcı olmak. Planlamada öncelikli olarak var olandan olmayana doğru gidilmeli dün, bugün, yarın çalışmaları ile birlikte bireyin planlaması sağlanır.
4. Rol Oynama :
- Rol oynama aktiviteleri ile sosyal durumlarda uygun tepkiler geliştirmek. Bu çalışmalarda öncelikli olarak sosyal hayatın içinde çok kullanılandan az kullanılana doğru bir yöntem geliştirilerek çalışmalar yapılmalıdır.
Materyaller
1. Resim Kartları :
- İfadeleri ve durumları temsil eden resim kartları, bireyin kendini ifade etmesine yardımcı olur. Resim kartlarında sosyal hayatın içinde kullanımı çok yoğun olanla az yoğun olana doğru bir yol izlenmelidir.
2. Sosyal Hikaye Kartları :
- Sosyal durumları açıklayan kartlar, bireyin iletişim kurma becerilerini destekler. Sosyal hikaye kartları çocuğun düzeyine uygun olarak kart sayısı artırılarak çalışmalar yapılabilinir.
3. Görsel Takvimler :
- Günlük aktiviteleri planlamaya yardımcı olan görsel takvimler, bireyin beklenen davranışları anlamasına yardımcı olur.
4. Oyun Setleri :
- İletişim becerilerini geliştirmek için kullanılan interaktif oyun setleri. Oyun setleri uygulaması yapılırken kullanacak seti uygundu görselin kalitesi çocuğun algısına açık ve sosyal hayatın içinde kullanabileceği şekilde dizayn edilmiş olmalıdır.
Bu yöntemlerin ve materyallerin bir arada kullanılması, ekolaliyi yönetmek ve bireyin iletişim becerilerini geliştirmek için etkili olabilir. Her bireyin ihtiyaçlarına göre özelleştirilmiş bir yaklaşım benimsemek önemlidir. Kullanabilecek yöntemlerin tamamı bireyin sosyal hayatı içinde rahat iletişim kurması kendini ifade edecek becerileri oluşturabilmesi geçici ve kalıcı hafızada yer edinmesi için bireyin zihinsel yapısına uygun olarak belli sıklıklarla tekrar edilmelidir.