Stereotipik davranış, genellikle tekrarlayıcı ve amaçsız görünen hareketler veya eylemlerdir. Özellikle özel eğitim alanında, bu davranışlar, otizm spektrum bozukluğu veya diğer gelişimsel bozuklukları olan bireylerde sıkça gözlemlenir. Bu davranışların nedenleri arasında stres, kaygı, duyusal aşırı yüklenme veya iletişim eksiklikleri yer alabilir.

Stereotipik Davranışların Tanımı

– Tanım: Stereotipik davranışlar, belirli bir duruma yanıt olarak ortaya çıkan veya kabul edilemeyecek bir bir durumda kaçış yolu olarak kullanılan tekrarlayıcı hareket veya seslerdir. Bu hareketlerin tekrar etmesindeki temel neden yaşanılan durumlarda birey kaçış yol olarak kullanmıştır. Yaşadığı her kazanım Stereotipik davranışı genellenmesine zemin hazırlamış çocuk, her durumda ve ortamda bu Stereotipik davranışları kullanmaya başlamıştır. Örneğin, el çırpma, sallanma veya belirli bir kelimeyi sürekli tekrar etme gibi.

 Genel Özellikler

– Tekrar Edicilik: Davranışlar, zaman içinde sürekli olarak tekrarlanır. Yaşadığı durumlardan olaylardan kurtulabildiği için kabullenemediği veya kabullenmek istemediği bütün ortamlarda tekrarlanır.

– Amaçsızlık: Genellikle belirli bir amaca hizmet etmezler.

– Duyusal Doyum: Çoğu zaman bireyler için rahatlatıcı veya doyurucu bir işlev görebilir.

 Stereotipik Davranışları Söndürmek İçin Yapılacak Etkinlikler

1. Davranışsal Müdahale:

   – Davranış Modifikasyonu: Olumsuz stereotipik davranışlar yerine olumlu davranışları teşvik edin. Ödüller kullanarak yeni davranışları güçlendirin. Bireylerde görülen bu tür davranış ve sesler var olan süreye göre değişkenlik gösterse de eğitimcideki tutarlı tutum ve davranışlarla Stereotipik davranışlar söndürüle bilinir.

   – Alternatif Davranışlar: Stereotipik davranışların yerine geçebilecek yapıcı ve sosyal olarak kabul edilebilir alternatif davranışlar geliştirin. Alternatif davranışlar eğitimci ve aile işbirliği ile birlikte yerine durumuna zamanına göre farklılıklar göz önünde bulundurularak rol model olma yöntemi ile birlikte bireyde var olması gereken davranış genellemesi sağlanabilir

2. Duyusal Entegrasyon:

   – Duyusal Oyunlar: Duyusal oyunlar ve etkinlikler ile bireyin duyusal ihtiyaçlarını karşılayarak stereotipik davranışların azalmasına yardımcı olur. Bireyde var olan duygusal boşluklar bireyde yeterli seviyede yerinde aktivitelerin uygulanması ile birlikte Stereotipik davranışların yok olmasına, ortadan kalkmasına katkı sağlar.

   – Rahatlatıcı Ortamlar: Stres seviyelerini düşüren ve rahatlatıcı bir ortam sunun. Onun için eğitim öğretimin yapıldığı yerlerin rahatlatıcı ortam özelliği teşkil etmesi sağlanır.

3. İletişim Geliştirme:

   – İletişim Becerileri Eğitimi: İletişim becerilerini artırmak için sosyal hikayeler,  görsel destekler, drama ve oyunlar kullanılarak istenilen davranış değişikliğine katkı sağlar.

   – Duygusal İfade: Duyguları ifade etme yöntem ve teknikler kullanılarak bireyde ifade edici beceriler güçlendirildiğinde Stereotipik davranış problemleri ortadan kalkar.

4. Yapılandırılmış Günlük Programlar:

   – Rutin Oluşturma: Günlük aktiviteleri yapılandırarak belirsizliği azaltın ve bireyin kendini güvende hissetmesini sağlayın.

   – Geçiş Süreçlerini Destekleme: Geçişlerde destek sağlayarak kaygıları azaltın. Geçiş süreçlerinin kalıcı hale gelebilmesi için olması gereken yerde uygun tutum, davranış, hal ve hareketler sergilenerek daha hızlı bir şekilde ilerlemesini sağlayın.

5. Aile ve Eğitimci Eğitimi:

   – Farkındalık ve Bilgilendirme: Ailelere ve eğitimcilere stereotipik davranışların nedenleri ve yönetimi hakkında eğitim verin.

   – İşbirliği: Aileler ve eğitimciler arasında işbirliği oluşturarak tutarlı bir yaklaşım geliştirin.

Bu etkinlikler, stereotipik davranışların azaltılmasına ve bireyin genel yaşam kalitesinin artırılmasına yardımcı olur. Bu durumlarda bireylerin gelişim gösterebilmesi için tutarlı olmak gerekli yerlerde gerektiği kadar müdahale etmek yeni kazandırılan davranışın genellenebilmesi için birey, eğitim ortamı, aile ve sosyal çevresi bu duruma göre şekillendirilmelidir.