Azerbaycan halkı, bağımsızlıktan sonra iç savaş tehlikesi yaşayan, Ermenistan’la savaş durumunda olan ve ekonomik krizlerle mücadele eden ülkenin başına geçerek kurtarıcı rolü üstlenen Haydar Aliyev’i saygı ve minnetle hatırlıyor.

Haydar Aliyev’in hatırası, hem Sovyetler hem de bağımsızlık döneminde ömrünü adadığı Azerbaycan halkının kendisine verdiği ulusal lider anlamındaki “Umummilli lider” unvanıyla yaşatılıyor.

Aliyev’in halkına hizmet ve Azerbaycan için mücadeleyle geçirdiği dolu dolu 80 yıllık hayatı, 10 Mayıs 1923’te Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde başladı.

Haydar Aliyev, 1939’da Nahçıvan Pedagoji Teknik Okulundan mezun oldu, daha sonra Azerbaycan Sanayi Enstitüsü Mimarlık Fakültesine kayıt yaptırdı fakat İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla buradaki eğitimini tamamlayamadı.

Aliyev, 1941-1944 yıllarında Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti İçişleri Komiserliği Gizli Arşiv Dairesinin Müdürlüğü ve Nahçıvan Halk Komiserliği Konseyinde Şube Müdürlüğü görevlerinde bulundu. Başarılı çalışmaları ve analiz yeteneğiyle yöneticilerinin ilgisini çeken Aliyev, 1944’te Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) Devlet Güvenlik Komitesinde (KGB) işe alındı.

Kariyerini KGB’de sürdüren Aliyev, 1967’de Azerbaycan KGB’si Başkanı oldu ve tümgeneralliğe terfi ettirildi.

Aliyev, 1969’da Azerbaycan Komünist Partisi Merkezi Komitesi Genel Sekreteri seçildi, 1982’ye kadar bu görevde Azerbaycan’ı yönetti. Azerbaycan bu dönemde sanayi ve tarımda önemli mesafeler katetti, ekonomik olarak gelişti.

1982’de Moskova’ya davet edilen Aliyev, SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosu üyeliğine seçildi, SSCB yönetiminde söz sahibi 19 kişiden biri oldu. Aynı yıl SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı.

Aliyev, 1987’de SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosunun ve SSCB Sekreteri Mihail Gorbaçov’un yürüttüğü politikalara itiraz ederek istifasını sundu ve 1990’da Azerbaycan’a döndü.

SSCB’nin dağılma sürecinde ülkesinin sorunlarına kayıtsız kalmayarak yeniden siyaset sahnesine atılan Aliyev, 1990’da hem Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hem de Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti milletvekili seçildi.

Aliyev, Ermenilerin Karabağ’da toprak taleplerine karşı SSCB yönetiminin iki yüzlü politikasına itiraz ederek 1991’de Komünist Partiden istifa etti. 1991’de parlamento niteliğindeki Nahçıvan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi ve ilgili yasalar gereği Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkan Yardımcısı oldu.

Azerbaycan’ın zor döneminde cumhurbaşkanı seçildi

Azerbaycan bağımsızlığını ilan edince de Nahçıvan’daki görevini sürdüren Aliyev, 21 Kasım 1992’de, bugün iktidarda olan Yeni Azerbaycan Partisini kurdu.

Haydar Aliyev, iç savaş tehlikesini bertaraf etmesi için halk tarafından Bakü’ye davet edildi ve 15 Haziran 1993’te Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi.

Aliyev, 3 Ekim 1993’te yapılan seçimleri kazanarak cumhurbaşkanı oldu ve ülkesinin sorunlarını çözmek için tüm gücüyle çalışmaya başladı.

Ermenilerin, Azerbaycan topraklarını işgal ettiği zor bir dönemde cumhurbaşkanı seçilen Aliyev, orduyu güçlendirmekle işe başladı. Silah, mühimmat ve teçhizatı daha iyi hale getirilen Azerbaycan ordusu, karşı hamlelerde bulunarak Ermenistan ordusunun saldırılarını önledi.

Aliyev, yönetimi yasa dışı yollarla ele geçirmek isteyen bazı güçlerin çıkarttığı isyanları diplomatik manevralarla bastırdı, halkın desteğiyle iç karışıklıklara son verdi ve ülkenin istikrar sürecine adım atmasını sağladı.

Ekonomik kalkınmanın temelini attı

Haydar Aliyev, 7 ülkeden 11 şirketle Azerbaycan’ın en büyük petrol yatağı Azeri-Çırak-Güneşli (AÇG) havzasının işletilmesini ve petrolün dünya pazarlarına çıkartılmasını öngören “Asrın Anlaşması”nı imzalayarak ülkenin ekonomik gelişiminin temelini attı.

Cumhurbaşkanlığı döneminde referandumla evrensel demokratik değerleri yansıtan anayasanın kabul edilmesi sonucu Aliyev, idam cezasını kaldırdı.

“Bir millet, iki devlet” sözü Türkiye-Azerbaycan ilişkilerde temel prensip oldu

Yönetimi döneminde başta Türkiye olmak üzere Türk dili konuşan ülkelerin yanı sıra Rusya, ABD ve Avrupa ülkeleriyle iyi ilişkiler kuran Aliyev, ülkesinin uluslararası arenadaki yerini pekiştirdi.

Türkiye ile Azerbaycan için kullandığı “bir millet, iki devlet” sözleri ilişkilerde temel prensip oldu. Haydar Aliyev ile Türkiye’nin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in dostluğu da ilişkilerde etkin rol oynadı.

Aliyev, 11 Ekim 1998’de yapılan seçimde yüzde 76,1 oy alarak yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 15 Ekim 2003’te yapılan seçimlerde de aday oldu fakat sağlık sorunları nedeniyle adaylığını İlham Aliyev lehine geri çekti.

Haydar Aliyev, 12 Aralık 2003’te tedavi gördüğü ABD’de hayatını kaybetti ve 15 Aralık’ta Bakü’deki Fahri Hiyaban’da defnedildi.