Stereotipik davranışlar

Stereotipik davranış, genellikle tekrarlayıcı ve amaçsız görünen hareketler veya eylemlerdir. Özellikle özel eğitim alanında, bu davranışlar, otizm spektrum bozukluğu veya diğer gelişimsel bozuklukları olan bireylerde sıkça gözlemlenir. Bu davranışların nedenleri arasında stres, kaygı, duyusal aşırı yüklenme veya iletişim eksiklikleri yer alabilir.

Stereotipik Davranışların Tanımı

– Tanım: Stereotipik davranışlar, belirli bir duruma yanıt olarak ortaya çıkan veya kabul edilemeyecek bir bir durumda kaçış yolu olarak kullanılan tekrarlayıcı hareket veya seslerdir. Bu hareketlerin tekrar etmesindeki temel neden yaşanılan durumlarda birey kaçış yol olarak kullanmıştır. Yaşadığı her kazanım Stereotipik davranışı genellenmesine zemin hazırlamış çocuk, her durumda ve ortamda bu Stereotipik davranışları kullanmaya başlamıştır. Örneğin, el çırpma, sallanma veya belirli bir kelimeyi sürekli tekrar etme gibi.

 Genel Özellikler

– Tekrar Edicilik: Davranışlar, zaman içinde sürekli olarak tekrarlanır. Yaşadığı durumlardan olaylardan kurtulabildiği için kabullenemediği veya kabullenmek istemediği bütün ortamlarda tekrarlanır.

– Amaçsızlık: Genellikle belirli bir amaca hizmet etmezler.

– Duyusal Doyum: Çoğu zaman bireyler için rahatlatıcı veya doyurucu bir işlev görebilir.

 Stereotipik Davranışları Söndürmek İçin Yapılacak Etkinlikler

1. Davranışsal Müdahale:

   – Davranış Modifikasyonu: Olumsuz stereotipik davranışlar yerine olumlu davranışları teşvik edin. Ödüller kullanarak yeni davranışları güçlendirin. Bireylerde görülen bu tür davranış ve sesler var olan süreye göre değişkenlik gösterse de eğitimcideki tutarlı tutum ve davranışlarla Stereotipik davranışlar söndürüle bilinir.

   – Alternatif Davranışlar: Stereotipik davranışların yerine geçebilecek yapıcı ve sosyal olarak kabul edilebilir alternatif davranışlar geliştirin. Alternatif davranışlar eğitimci ve aile işbirliği ile birlikte yerine durumuna zamanına göre farklılıklar göz önünde bulundurularak rol model olma yöntemi ile birlikte bireyde var olması gereken davranış genellemesi sağlanabilir

2. Duyusal Entegrasyon:

   – Duyusal Oyunlar: Duyusal oyunlar ve etkinlikler ile bireyin duyusal ihtiyaçlarını karşılayarak stereotipik davranışların azalmasına yardımcı olur. Bireyde var olan duygusal boşluklar bireyde yeterli seviyede yerinde aktivitelerin uygulanması ile birlikte Stereotipik davranışların yok olmasına, ortadan kalkmasına katkı sağlar.

   – Rahatlatıcı Ortamlar: Stres seviyelerini düşüren ve rahatlatıcı bir ortam sunun. Onun için eğitim öğretimin yapıldığı yerlerin rahatlatıcı ortam özelliği teşkil etmesi sağlanır.

3. İletişim Geliştirme:

   – İletişim Becerileri Eğitimi: İletişim becerilerini artırmak için sosyal hikayeler,  görsel destekler, drama ve oyunlar kullanılarak istenilen davranış değişikliğine katkı sağlar.

   – Duygusal İfade: Duyguları ifade etme yöntem ve teknikler kullanılarak bireyde ifade edici beceriler güçlendirildiğinde Stereotipik davranış problemleri ortadan kalkar.

4. Yapılandırılmış Günlük Programlar:

   – Rutin Oluşturma: Günlük aktiviteleri yapılandırarak belirsizliği azaltın ve bireyin kendini güvende hissetmesini sağlayın.

   – Geçiş Süreçlerini Destekleme: Geçişlerde destek sağlayarak kaygıları azaltın. Geçiş süreçlerinin kalıcı hale gelebilmesi için olması gereken yerde uygun tutum, davranış, hal ve hareketler sergilenerek daha hızlı bir şekilde ilerlemesini sağlayın.

5. Aile ve Eğitimci Eğitimi:

   – Farkındalık ve Bilgilendirme: Ailelere ve eğitimcilere stereotipik davranışların nedenleri ve yönetimi hakkında eğitim verin.

   – İşbirliği: Aileler ve eğitimciler arasında işbirliği oluşturarak tutarlı bir yaklaşım geliştirin.

Bu etkinlikler, stereotipik davranışların azaltılmasına ve bireyin genel yaşam kalitesinin artırılmasına yardımcı olur. Bu durumlarda bireylerin gelişim gösterebilmesi için tutarlı olmak gerekli yerlerde gerektiği kadar müdahale etmek yeni kazandırılan davranışın genellenebilmesi için birey, eğitim ortamı, aile ve sosyal çevresi bu duruma göre şekillendirilmelidir.

Hiperaktivite bozukluğu nedir, belirtileri nelerdir?

Hiperaktivite Bozukluğu (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu – DEHB), çocuklarda ve bazı durumlarda yetişkinlerde görülen bir nörogelişimsel bozukluktur. Belirtileri arasında aşırı hareketlilik, dikkatsizlik ve dürtüsellik yer alır. Bu durum, bireylerin günlük yaşamlarını, akademik başarılarını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.

Hiperaktiviteyi olumsuz etkileyen etmenler, bir bireyin davranışsal, duygusal ve sosyal gelişimini etkileyebilir. İşte bu etmenlerden bazıları:

1. Genetik Faktörler

– Aile Geçmişi: Hiperaktivite, genetik yatkınlıkla ilişkili olabilir. Ailede dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) öyküsü olan bireylerde risk artar.

 2. Çevresel Faktörler

– Toksinler: Kurşun gibi çevresel toksinler, nörolojik gelişimi olumsuz etkileyebilir.

– Beslenme:Yetersiz veya dengesiz beslenme, özellikle şeker ve katkı maddeleri, hiperaktivite belirtilerini artırabilir.

  3. Psiko-sosyal Faktörler

– Stres: Aile içindeki stres, çocukların davranışlarını etkileyebilir. Aşırı stresli ortamlar, dikkat sorunlarını artırabilir.

– İlişkiler: Aile ve arkadaşlarla olan olumsuz ilişkiler, sosyal becerileri ve duygusal durumu etkileyebilir.

4. Uyku Düzeni

– Uykusuzluk: Yetersiz uyku, dikkat ve konsantrasyon sorunlarını artırabilir. Uyku kalitesi, hiperaktiviteyi olumsuz etkileyebilir.

5. Elektronik Eşya Kullanımı

– Aşırı Ekran Süresi: Uzun süreli ekran kullanımı, dikkat dağıtıcı unsurlar oluşturabilir ve sosyal etkileşimleri azaltabilir.

 6. Eğitim Ortamı

– Öğrenme Zorlukları: Uygun eğitim desteği olmadan öğrenme zorlukları yaşayan bireylerde hiperaktivite belirtileri artabilir.

– Sınıf Ortamı:** Dikkat dağıtıcı ve kaotik sınıf ortamları, hiperaktif bireylerin odaklanmasını zorlaştırabilir.

 7. Diğer Sağlık Sorunları

– Duyusal İşleme Bozuklukları:Duyusal aşırı hassasiyet veya yetersizlik, bireylerin çevreleriyle etkileşimlerini olumsuz etkileyebilir.

Sonuç

Hiperaktiviteyi etkileyen etmenler çok çeşitlidir ve bireyden bireye değişebilir. Bu etmenlerin farkında olmak, uygun stratejiler geliştirmek ve destek almak için önemlidir. Alınan desteklerin başarılı bir sonuca  ulaşabilmesi için uygulanan yöntem tekniklerin hepsi okulda ailede çevrede arkadaş ortamında genellenmesi gerekmektedir. Bunun için aile ebeveynlerine çok daha fazla iş düşmektedir. Genellemenin var olup süreklilik arz edebilmesi için de bireyler kendi içinde tutarlılık ilkesi ile hareket etmelidirler çocuklarına karşı tutarlı davranış sergilemelilerdir. Yapılan her tutarsızlık çocukların bocalamaya hem de genellemeye ket vuracaktır. Bu zaman süresinde uzmanlardan destek alınırken ailelerin de mutlak bir şekilde eğitim sürecine dahil olmaları eksik görülen durumlarda ailede eğitilmelidir.

    Yenmek İçin Uygulanacak Yöntemler

1.  Davranışsal Terapi:

   – Davranışsal müdahaleler, olumlu davranışları teşvik etmek ve olumsuz davranışları azaltmak için kullanılır.

   – Ödül sistemleri kurarak çocukların istenen davranışlarını pekiştirebilirsiniz.

2. Eğitimsel Destek:

   – Özel eğitim teknikleri ve bireyselleştirilmiş eğitim planları (IEP) ile destek sağlanabilir. Kullanılacak eğitim planları çocuğun sosyal kültürel hayatın içinde bulunduğu ortama uygun şekilde hazırlanmalı genellemenin artırılabilmesi için hayati içinde var olan bireylere verilen eğitimin anlatılması ve anlatılan eğitimi bireyde uygulanması sağlanmalıdır.

   – Dikkat artırıcı yöntemler, görsel ve işitsel materyallerle desteklenebilir.

3. Aile Eğitimi:

   – Aile üyeleri, DEHB hakkında bilgi sahibi olmalı ve bu konuda uzman kişilerden eğitim almalıdır.

   – Aile içi iletişim ve destek mekanizmaları güçlendirilmelidir.

4. İlaç Tedavisi:

   – Doktor önerisi ile dikkat artırıcı ilaçlar kullanılabilir. İlaç tedavisi, bireyin ihtiyaçlarına göre planlanmalıdır.

   Kullanılacak Materyaller

– Görsel Öğrenme Araçları:

  – Renkli tablolar, grafikler ve infografikler.

– Dikkat Geliştirici Oyunlar:

  – Puzzle, hafıza oyunları, dikkat gerektiren masa oyunları.

–  Zihin Haritaları:

  – Konuları organize etmek için kullanılabilir.

– Bireysel Çalışma Alanları:

  – Dikkati dağıtan unsurlardan uzak, sessiz çalışma alanları oluşturulmalıdır.

   Oyun Aktiviteleri

1.  Hareketli Oyunlar:

   – “Saklambaç” veya “Yakalamaca” gibi oyunlar, enerjiyi boşaltmak için idealdir. Ayrıca bunların yanı sıra masa tenisi basketbol bu oyunlarda dahil edilebilinir.

2. Dikkat Oyunları:

   – “Simon Says” veya “İkili Eşleştirme” oyunları, dikkat ve odaklanmayı artırır.

3. Sanat ve El İşi Aktiviteleri:

   – Resim yapma, seramik veya el işi projeleri, yaratıcılığı destekler ve dikkat süresini artırır.

4. Doğa Yürüyüşleri:

   – Doğada yapılan yürüyüşler, hem fiziksel aktivite sağlar hem de zihinsel sakinlik sunar.

5. Müzik ve Dans:

   – Müzikle yapılan aktiviteler, dikkat ve motor becerilerini geliştirebilir.

Sonuç

Hiperaktivite bozukluğu, uygun yöntemler ve materyallerle yönetilebilir. Aile, öğretmen ve arkadaşlarıyla işbirliği, çocuğun gelişimi için kritik öneme sahiptir. Yapılacak bütün çalışmaların hepsi sosyal hayatın içinde başarının artabilmesi için tutarlı bir şekilde genelleme öylesine uygun şekilde geliştirilmelidir. Uygulanan yöntemlerin etkili olabilmesi için sabırlı ve tutarlı bir yaklaşım benimsemek önemlidir.

Özel Eğitimin Tanımı ve Önemi

Özel eğitim, özel gereksinimli bireylerin (zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal veya öğrenme güçlükleri olan) eğitim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, normal eğitim sisteminden farklı olarak sunulan hizmetler bütünüdür. Özel eğitim, bu bireylerin bireysel özelliklerine ve gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmiş eğitim programları, yöntem ve teknikler kullanılarak gerçekleştirilir.

Özel eğitimin Önemi:

1. Fırsat Eşitliği Sağlar: Özel eğitim, özel gereksinimli bireylere eğitim alma hakkı tanıyarak, toplumda fırsat eşitliği oluşmasına katkı sağlar.

2. Bağımsız Yaşam Becerileri Kazandırır: Özel eğitim, özel gereksinimli bireylerin toplumda bağımsız ve üretken bireyler olarak yaşam sürmeleri için gerekli becerileri kazandırır.

3. Sosyal Uyumu Geliştirir: Özel eğitim, özel gereksinimli bireylerin sosyal becerilerini geliştirerek, toplumla uyumlu bir şekilde yaşamaları için destek olur.

4. Aileler İçin Destek Sağlar: Özel eğitim, özel gereksinimli bireylerin ailelerine de rehberlik eder ve çocuklarına daha iyi bakabilmeleri için destek sunar.

5. Ekonomik Kazanç Sağlar: Özel eğitim, özel gereksinimli bireylerin bağımsız ve üretken bireyler olarak yetişmesini sağlayarak, ülke ekonomisine katkı sunmalarına olanak tanır.

Özel Eğitimin Bireylerdeki Etkileri:

   Özel eğitim, özel gereksinimli bireylerin akademik, sosyal, duygusal ve toplumsal becerilerini geliştirerek, onların yaşam kalitesini artırır. Özel eğitim, bu bireylerin özgüvenini ve motivasyonunu yükseltir, ayrıca toplumla uyumlu bir şekilde yaşamalarını sağlar.

İnkülüzif eğitim uygulamaları sayesinde, özel gereksinimli bireyler akranlarıyla aynı eğitim ortamlarında yer alarak, sosyal ilişkiler geliştirme ve toplumla bütünleşme fırsatı bulurlar. Tüm bu etkiler, özel gereksinimli bireylerin bağımsız ve üretken bireyler olarak yetişmesine katkı sağlar.

Özel Eğitimin Toplumsal Bakış Açısı:

Özel eğitimin toplumda algılanışı ve bakış açısı, özel gereksinimli bireylerin toplumsal konumunu ve yaşam kalitesini doğrudan etkiler.

1. Farkındalık Eksikliği:

   – Toplumun önemli bir kısmında özel gereksinimli bireylere yönelik yeterli farkındalık ve bilinç bulunmamaktadır.

   – Bu durum, özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımlarını, haklarını ve ihtiyaçlarını karşılanmasını olumsuz etkilemektedir.

2. Önyargılar ve Ayrımcılık:

   – Toplumda özel gereksinimli bireylere yönelik olumsuz önyargılar ve ayrımcı tutumlar bulunabilmektedir.

   – Bu tutumlar, bu bireylerin eğitim, istihdam, sağlık ve diğer temel haklarına erişimlerini zorlaştırır.

3. Yetersiz Destek ve Kaynak:

   – Özel eğitim hizmetleri ve kaynakları, toplumda yeterli düzeyde sağlanamamaktadır.

   – Bu durum, özel gereksinimli bireylerin ihtiyaçlarının karşılanmasını ve bağımsız yaşam sürmelerini zorlaştırır.

4. Toplumsal Kabul ve Uyum:

   – Özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşama katılımı ve uyumu, hala istenilen düzeyde gerçekleşememektedir.

   – Bu bireylerin akranlarıyla etkileşimi ve sosyal entegrasyonu yeterince sağlanamamaktadır.

Toplumun özel eğitime ve özel gereksinimli bireylere yönelik bakış açısının iyileştirilmesi, bu bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve toplumsal bütünleşmeyi sağlamak için oldukça önemlidir. Farkındalık artırma, ayrımcılıkla mücadele ve kapsayıcı politikaların geliştirilmesi bu konuda atılması gereken adımlar arasındadır.