TAŞ DEVRİ BİTİYOR

Böbrek Taşı Nasıl Oluşur?

Kaburgaların altında bel bölgesinin iki yanında bulunan böbrekler kanı temizlemekle görevlidir. Bu işlem sırasında bazı mineral ve tuzlar böbrekte birikir. Böbrek taşları, bu tuz ve minerallerin idrarla atılamaması halinde birikerek o bölgeye yapışması sonucu oluşur.

Her yıl on milyon kişi böbrek taşı sebebiyle hastanelere başvurmaktadır. Böbrek taşının kadınlara nazaran erkeklerde daha sık görüldüğü söylenebilir. Genel olarak 30 yaş civarında ilk semptomlar görülmeye başlanır. Obezite, diyabet ve yüksek tansiyon gibi diğer hastalıklar böbrek taşı oluşumuna zemin hazırlar.
Tuz ve minerallerin içeriği ve oluşma sebebine göre taşlar farklı çeşitlerde ve büyüklüklerde olabilir. Böbrek taşları tek ya da çift taraflı görülebilir. Böbrek taşlarının tedavisi için üroloji bölümüne başvurmak gerekir.

Böbrek Taşı Belirtileri Nelerdir?

Böbrek taşları uzun bir süre boyunca hiç belirti vermeyebilir. Ancak, aniden başlayan sırt ve karın bölgesinde ağrı, böbrek taşının en büyük göstergelerinden bir tanesidir. Taşlar idrar yoluna doğru hareket ettiğinde bazı durumlarda belirti vermeden ya da çok az belirtiyle vücuttan atılabilir. Ancak, daha büyük taşların varlığı böbrek, üreter, mesane ya da üretrada idrar birikimine yol açabilir. Bu noktada, böbrek taşı kendisini yukarıda bahsedilen ağrıyla gösterir.

İlerleyen durumlarda taşların idrar yolunu tıkaması hâlinde daha ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Böbrek taşının sık karşılaşılan belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

Sırtta kaburgaların alt kısmında ağrı
Alt karın bölgesine yayılan ağrı
İdrarda yanma ve acı
Mide bulantısı
Kusma
İdrarın yapısı, rengi ve yoğunluğunda değişiklik (bulanık, kötü kokulu idrar)
İdrarda kan
Enfeksiyon varlığında ateş ve üşüme de bu belirtilere eşlik edebilir.

Böbrek taşları çoğunlukla vücutta herhangi bir hasar oluşturmadan idrar yoluyla atılırlar. Ancak, tekrarlayan ve idrar yoluyla atılamayan taşlar için tedavi gerekebilir.

Böbrek Taşı Nedenleri Nelerdir?

İdrarda pek çok farklı atık bulunur. Bu atıkların az miktarda sıvı içinde yoğunlaşması hâlinde, atıklar giderek kristalize hâle gelir ve bu durum da böbrek taşlarının oluşumuna sebebiyet verebilir. Çoğunlukla bu atıklar idrarla birlikte atılır ve taş oluşumu gerçekleşmez. Ancak, risk faktörlerinin varlığında ve sıvı alımının gerekenden az olduğu durumlarda, böbrek taşlarının oluşumu hızlanır ve taşlar bir noktadan sonra idrar yolundan geçemeyecek büyüklüklere ulaşabilir ve hatta idrar yolunu tıkayabilir. Bu taşları oluşturan kimyasallar kalsiyum, oksalat, üre, sistin, ksantin ve fosfattır.
Beslenme biçimleri, metabolik rahatsızlıklar, yetersiz sıvı alımı ya da sıvı kaybı ve bazı ilaçlar gibi pek çok etmen böbrek taşına neden olabilir.
Bu etmenlerin dışında, böbrek taşı oluşumuna neden olan etmenler arasında,
Aile sağlık geçmişi
Yüksek protein diyetlerinin uzun süre uygulanması
Yetersiz sıvı alımı
Obezite
Diğer böbrek hastalıkları ya da böbrek anomalileri
Bağırsak ameliyatları
Zayıflama amaçlı mide ameliyatları
Yüksek tuz ve şeker tüketimi
Laksatiflerin yoğun kullanımı
Bazı migren ve depresyon ilaçları
Metabolik sendromlar
Bazı takviyeler (D vitamini, kalsiyum vb.)
Gut hastalığı
Yetersiz fiziksel aktivite
İdrar yolu enfeksiyonları gibi faktörler de yer alır

Böbrek Taşı Çeşitleri Nelerdir?

Böbrek taşları içeriklerine ve oluşum biçimlerine göre dört farklı kategoriye ayrılır. Taşlar kum tanesi büyüklüğünde ya da çakıl taşı boyutunda görülebilir.

Kalsiyum Oksalat Taşları: Kalsiyum taşları en sık karşılaşılan böbrek taşı çeşididir. İdrarda kalsiyum ve oksalatın birleşmesi sonucu oluşur. Yetersiz sıvı ve fazla kalsiyum alımı sonucu görülen bu taşların oluşumunda, çoğunlukla diğer risk faktörleri de bu nedenlere eşlik eder.

Sistin Taşları: Kalıtsal bir bozukluk sonucu oluşan sistin taşları en nadir görülen böbrek taşı çeşididir. Bu taşlar, 25 yaşından önce oluşabilir ve sık aralıklarla tekrarlayan bir rahatsızlıktır. Bu nedenle, böbrek fonksiyonlarında zayıflamaya ve böbrek yetmezliğine neden olabilir.

Ürik Asit Taşları: Yüksek protein diyetlerinin uzun süre uygulanması, gut hastalığı, az sıvı tüketimi gibi faktörler ürik asit miktarını artırır ve ürik asit taşlarının oluşmasına sebep olur. Sakatatlar ve kabuklu deniz ürünleri de idrarda yüksek miktarda ürik asitin oluşmasına neden olabilir. Ürik asit taşları kalıtsal olarak da görülebilen bir böbrek taşı çeşididir.

Sitrüvit Taşları: Enfeksiyon taşları olarak da adlandırılan bu taşlar tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları sonucu oluşur. Kadınlarda daha çok görülür.

Böbrek Taşları Nasıl Teşhis Edilir?

Böbrek ağrısıyla başvuran hastalara öncelikle fiziksel muayene yapılır ve ailede daha öncesinde böbrek taşı vakası olup olmadığı araştırılır. Sonrasında kan ve idrar tahliliyle birlikte bazı görüntüleme tekniklerinden faydalanılarak kesin teşhis konur. Kan ve idrar tahlili yoluyla böbreklerde bir hasar olup olmadığı anlaşılmaya çalışılır. Kanda kalsiyum, fosfor ve ürik asit seviyelerine bakılır. Zaman zaman hastadan 24 saatlik idrar toplama da istenebilir.

Böbrek taşı tanısında kullanılan görüntüleme yöntemlerinin başında ise bilgisayarlı tomografi gelmektedir. Ayrıca, teşhis için böbrek, üreter ve mesane bölgesi röntgeni de istenebilir. Bu şekilde taşın büyüklüğü ve bulunduğu yerin görüntülenmesi sağlanır ve var olan taşlar için nasıl bir tedavi planı izlenmesi gerektiği kararlaştırilir.
Her vaka için farklı görüntüleme ve tanı yöntemleri kullanılması gerekebilir. Bu nedenle, hastanın durumuna ve hastalık geçmişine bakılarak hangi görüntüleme yönteminin kullanılacağına doktorun karar vermesi en iyisi olacaktır.

Böbrek Taşlarını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?

Su başta olmak üzere sıvı alımını artırmak böbrek taşını önlemek için yapılması gerekenlerin başında gelir. Normal şartlar altında idrar açık sarı olmalıdır. Çay, kahve, meyve suları ve asitli içecekler yerine, su tüketimi artırılmalıdır. Çünkü, bu içeceklerin bir kısmı dehidrasyona (sıvı kaybı) neden olabilir ya da içerisinde bulunan şeker sebebiyle başka problemlere davetiye çıkarabilir. Spor yapan, açık havada ve yoğun beden işi yapan kişilerin daha çok su içmesi gerektiğini de unutmamak gerekir.

Bol sebze ve meyve tüketimi de oldukça önemlidir. Sebze ve meyveler idrardaki asit miktarını azaltır. Bu nedenle, ürik asit oranını artırma riski bulunan hayvansal gıdalarla birlikte sebze tüketimi yapılmalıdır.

Tuzu ve şekeri azaltma da böbrek taşını önlemek için başvurulabilecek diğer bir yöntemdir. Ayrıca, paketli gıdalardaki tuz ve şeker miktarı kontrol edilemediğinden, özellikle risk altındaki kişilerin paketli gıdaları daha az tüketmeleri önerilmektedir.

Obezite de böbrek taşı oluşumu için bir risk faktörü olduğundan, kilo vermek böbrek taşlarının azaltılması veya önlenmesi için tavsiye edilir. Ancak, kilo verme ameliyatları ya da hızlı kilo verdiren yüksek protein diyetleri gibi yöntemlere başvurulmadan önce dikkatli olunmalıdır.

Böbrek Taşları Nasıl Tedavi edilir?

4 mm’den küçük taşların %90’ı herhangi bir müdahale gerektirmeden kendiliğinden düşer. 4-7 mm arası taşların yarısı ve 8 mm’den büyük taşların ise nadiren kendiliğinden düştüğü söylenebilir.
Böbrek taşı idrar yolunda harekete başlamışsa ve müdahaleye gerek kalmayacak kadar küçükse, hastalara bol su tüketmesi ve hareket etmesi tavsiye edilir. Ağrı kesicilerle taşın düşmesi sırasında yaşanabilecek sorunların azaltılması hedeflenir. Ancak, 5 mm’den büyük taşlarda müdahale edilmesi ve doktora başvurulması gerekebilir.
Ürolog, taşın yeri ve büyüklüğüne, hastanın sağlık durumuna ve yaşına göre gerekli müdahaleye karar verir. Çocuklarda ve yetişkinlerde benzer tedavi yöntemlerine başvurulduğu söylenebilir.

Böbrek taşı tedavisinde kullanılan ve operasyon gerektirmeyen yöntemlerin başında ESWL yöntemi gelir. Taşı vücut dışından verilen şok dalgalarıyla kırma işlemi olarak tanımlanabilecek ESWL yönteminde işlem sonrası tekrar bilgisayarlı tomografi çekilir ve işlemin başarılı olup olmadığı bu sayede kontrol edilmiş olur.
Perkütan nefrolitotomi (PNL) böbrek taşı ameliyatına verilen isimdir. Bu ameliyat, kapalı böbrek taşı ameliyatı olarak da adlandırılır. Sırtta açılan küçük bir kesi yoluyla ve teleskop benzeri araçların yardımıyla böbrek taşlarının alınmasını sağlayan bir müdahaledir. Genel anestezi altında yapılır. Hastanın birkaç gün hastanede kalması gerekebilir.
Üreteroskopi böbrek taşlarını cerrahi müdahaleyle vücuttan almak için kullanılan bir başka yöntemdir. Işıklı, ucunda kamera bulunan üreteroskop adı verilen bir tüp aracılığıyla üretra ya da böbreğe ulaşılır. Bu operasyon da kapalı böbrek ameliyatında olduğu gibi genel anestezi altında uygulanır. Bu yöntem sayesinde, taş bulunduğu yerden alınabilir ya da taşın kırılması sağlanarak vücuttan idrar yoluyla atılması beklenir. Operasyon sonrası iyileşmeyi hızlandırma ve ödemi azaltma amacıyla üretere stent takılabilir.

Paratiroid bezi operasyonu da böbrek taşı tedavisinde başvurulan cerrahi müdahale yöntemlerinden bir tanesidir. Paratiroid bezleri vücuttaki kalsiyumu dengelemekle görevlidir. Bazı kalsiyum fosfat taşları paratiroid bezlerinin aşırı çalışması sonucu ortaya çıkar. Hiperparatiroidi durumunda bu bezlere müdahale edilerek bezlerin fazla hormon üretmesinin önüne geçilir ve böylece böbrek taşı oluşumu azaltılabilir veya tamamen ortadan kaldırılabilir.